İşçilik Alacağı Davası Nedir? Süreç, Haklar ve Hukuki Dayanaklar

İşçi-işveren ilişkileri, 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde düzenlenmiş olup, işçinin emeğine karşılık adil bir ücret ve haklarını zamanında alma beklentisi, hukukun temel güvenceleri arasındadır. Ancak uygulamada, işverenlerin çeşitli nedenlerle işçilere hak ettikleri ücret, tazminat veya diğer işçilik alacaklarını ödememesi durumuyla sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bu noktada “işçilik alacağı davası”, işçilerin mağduriyetini gidermek adına başvurdukları hukuki bir yoldur.

Bu makalede işçilik alacağı davasının kapsamı, hangi alacak türlerini içerdiği, dava şartları, ispat yükü, yargılama süreci, zamanaşımı süreleri ve Yargıtay içtihatlarına yer verilerek detaylı bir inceleme yapılacaktır.

I. İşçilik Alacağı Nedir?

İşçilik alacağı, işçinin işverenden alacaklı olduğu, hizmet sözleşmesinden doğan parasal hakları kapsar. Bu alacaklar, iş sözleşmesi devam ederken ödenmemiş olabilir ya da iş sözleşmesi sona erdiğinde doğmuş olabilir.

Başlıca işçilik alacakları şunlardır:
1. Ücret Alacağı: İşçinin yaptığı işe karşılık olarak alması gereken aylık maaş.
2. Fazla Mesai Ücreti: Haftalık 45 saati aşan çalışma süreleri için ödenmesi gereken ücret.
3. Hafta Tatili Ücreti: Haftada 1 gün olan yasal tatilde çalışılmışsa, bu gün için ödenmesi gereken ücret.
4. Yıllık İzin Ücreti: Kullanılmayan izinlerin karşılığı olan ücret.
5. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücretleri: Resmi tatillerde çalışılmışsa, ödenmesi gereken ek ücret.
6. Kıdem Tazminatı: En az 1 yıl çalışmış işçiye, iş sözleşmesinin belirli hallerde feshedilmesi halinde ödenen tazminat.
7. İhbar Tazminatı: Taraflar arasında sözleşmenin feshi sırasında ihbar süresine uyulmaması halinde ödenen tazminat.

II. İşçilik Alacağı Davasının Hukuki Dayanakları
• 4857 sayılı İş Kanunu
• 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu
• 1475 sayılı mülga İş Kanunu (Kıdem tazminatı açısından madde 14)
• Anayasa’nın 55. maddesi (ücretin adil ve yeterli olması)

III. İşçilik Alacağı Davasının Şartları ve Süreci

1. İş Sözleşmesinin Varlığı
Davanın açılabilmesi için öncelikle geçerli bir iş sözleşmesinin varlığı gerekir. Yazılı olabileceği gibi, fiili çalışmayla da sözlü iş sözleşmesi oluşabilir.

2. İş Sözleşmesinin Feshi
Bazı işçilik alacakları (örneğin kıdem tazminatı) ancak iş sözleşmesinin sona ermesiyle doğar. İşçi tarafından haklı nedenle fesih veya işverenin haksız feshi halinde bu tür alacaklara hak kazanılır.

3. Alacağın Doğmuş ve Ödenmemiş Olması
Dava açmak için işçinin alacağının doğmuş olması ve işveren tarafından ödenmemiş bulunması gerekir.

IV. İşçilik Alacağı Davasında İspat Yükü

İspat yükü büyük önem taşır. Genel kural olarak:
• İşçi, çalıştığını ve alacaklarının doğduğunu ispatla yükümlüdür.
• İşveren ise ödediğini ispat etmekle yükümlüdür.

Yargıtay’ın yerleşik içtihadı da bu yöndedir (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2021/7025 E., 2021/11309 K.).

İspat Araçları:
• Tanık beyanları
• Bordro kayıtları
• SGK dökümleri
• Puantaj ve giriş-çıkış kayıtları
• Tanıkla ispat mümkün olmakla birlikte bordro ile çelişmemesi gerekir.

V. Arabuluculuk Süreci (Dava Şartı)

6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’na göre, işçilik alacakları davası açılmadan önce arabuluculuğa başvurulması zorunludur. Bu süreçte:
• Arabulucuya başvuru yapılır.
• Taraflar görüşmeye çağrılır.
• Anlaşma sağlanamazsa, arabuluculuk sonunda “anlaşmama” tutanağı düzenlenir.
• Bu tutanak dava açmanın ön koşuludur.

VI. Davanın Açılması ve Yargılama Süreci
1. Yetkili Mahkeme: İşçinin işini yaptığı yer iş mahkemesi (veya asliye hukuk mahkemesi).
2. Dava Dilekçesi: Talep edilen alacaklar kalem kalem yazılır, dayanaklar belirtilir.
3. Delillerin Sunulması: Tanık listesi, SGK kayıtları, iş sözleşmesi vs.
4. Ön İnceleme: Mahkeme dava şartlarını değerlendirir, tanıklar dinlenir.
5. Tahkikat: Deliller toplanır, bilirkişi atanabilir.
6. Karar: Mahkeme alacakların haklılığına ve miktarına göre karar verir.

VII. Zamanaşımı Süreleri

İşçilik alacaklarında zamanaşımı süreleri alacak türüne göre değişir:
• Ücret, fazla mesai, izin ücreti: 5 yıl (İş Kanunu m. 32/son)
• Kıdem ve ihbar tazminatı: 10 yıl (TBK genel hükümleri)
• Zamanaşımı, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.

VIII. Yargıtay Kararlarından Örnekler

Yargıtay 9. HD, 2022/3045 E., 2022/6941 K.

“İşveren tarafından düzenlenen bordrolarda fazla mesaiye ilişkin herhangi bir kayıt bulunmamakta, ancak tanık beyanlarıyla fazla mesai yapıldığı ispat edilmiştir. Bu durumda mahkemece bilirkişi raporuyla hesaplama yapılması gerekir.”

Yargıtay 22. HD, 2019/5416 E., 2019/10561 K.

“İşçi kıdem tazminatına hak kazanmasına rağmen işveren tarafından bu tazminat ödenmemiştir. İşyeri kayıtları, tanık beyanları ve SGK dökümleri dikkate alınarak kıdem tazminatı hesaplanmalıdır.”

IX. Dava Açarken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
• Arabuluculuk başvurusunun yapılmış olması ve anlaşmama tutanağının dava dilekçesine eklenmesi,
• Tüm alacak kalemlerinin açıkça belirtilmesi,
• Her bir alacak için zamanaşımı süresinin geçip geçmediğinin kontrol edilmesi,
• Delillerin zamanında ve eksiksiz sunulması,
• Tanıkların çalışılan dönemi bilen kişilerden seçilmesi.

X. İşverenin Savunmaları ve Davanın Reddedilme Sebepleri

İşverenler davalarda genellikle:
• Alacağın ödendiğini (banka dekontlarıyla),
• İşçinin haklı nedenle değil, kendi kusuruyla işten çıkarıldığını,
• İşçinin alacaklarının zamanaşımına uğradığını,
• İspat yükünün işçide olduğunu savunarak davayı reddettirmeye çalışırlar.


Sonuç

İşçilik alacakları davası, işçinin emeğinin karşılığını adalet önünde aradığı, hak temelli bir yargılama sürecidir. İşverenin sorumluluklarını yerine getirmemesi durumunda işçi, hem İş Kanunu’nun hem de Yargıtay içtihatlarının sunduğu koruma altında hakkını arayabilir. Arabuluculuk sürecinden başlayarak mahkeme kararına kadar geçen süreçte, titiz bir delil yönetimi ve hukuki bilgi büyük önem taşır.