Evliliğin İptali: Hukuki Niteliği, Sebepleri ve Sonuçları Üzerine Bilimsel Bir İnceleme

Evliliğin İptali: Hukuki Niteliği, Sebepleri ve Sonuçları Üzerine Bilimsel Bir İnceleme

Giriş

Evlilik kurumu, Türk Medeni Kanunu’nun aile hukukuna ilişkin düzenlemeleri içerisinde temel bir yer işgal etmektedir. Ancak her evlilik, hukuki geçerlilik şartlarını taşımaz. Bazı evlilikler, kurucu unsurlarındaki eksiklik veya sakatlıklar nedeniyle geçersiz olabilir. Bu noktada hukuk düzeni, “boşanma”dan farklı olarak “evliliğin iptali” kurumunu düzenleyerek evliliklerin baştan itibaren hükümsüz kılınmasını mümkün kılmaktadır.

Bu çalışmada, evliliğin iptali müessesesi; normatif kaynaklar, öğreti görüşleri, yargı içtihatları ve uygulamadaki yansımaları ile birlikte sistematik bir şekilde incelenecektir. Aynı zamanda, evliliğin iptali ile boşanma arasındaki hukuki farklılıklar vurgulanacak, sürece ilişkin usuli ayrıntılar ortaya konulacaktır. Makalede ayrıca İstanbul’da faaliyet gösteren uzman boşanma avukatlarının bu süreçte oynadığı rol de analiz edilecektir.

I. Evliliğin Geçerliliği ve Hukuki Geçersizlik Kavramı

A. Evlilik Sözleşmesinin Kurucu Unsurları

Türk Medeni Kanunu’nun 142. maddesine göre, evlenme ancak usulüne uygun şekilde yapılmış resmi nikâhla gerçekleşir. Evliliğin geçerli bir hukuki işlem sayılabilmesi için aşağıdaki kurucu unsurların mevcut olması gerekir:
• Tarafların evlenme ehliyeti,
• Evlilik engellerinin bulunmaması,
• Tarafların serbest iradesiyle evlenmeyi kabul etmesi,
• Resmi memur önünde, yasal şekil şartlarına uygun olarak beyan verilmesi.

Bu unsurlardan herhangi birindeki eksiklik veya sakatlık, evliliğin geçersizliği sonucunu doğurabilir. Hukuki geçersizlik ise mutlak butlan veya nispi butlan şeklinde tezahür eder.

B. Geçersizlik Türleri: Mutlak ve Nispi Butlan

Evliliğin iptali, hukuk sistemimizde geçersiz evliliklerin sonlandırılması amacıyla düzenlenmiştir. Mutlak butlan, kamu düzenine aykırılık teşkil eden ve her zaman ileri sürülebilecek geçersizlik nedenlerini kapsarken; nispi butlan, belirli sürelerle sınırlı olan ve sadece belirli kişiler tarafından ileri sürülebilecek geçersizlik sebeplerini kapsar.

II. Mutlak Butlan Halleri (TMK m.145)

Türk Medeni Kanunu’nun 145. maddesi, evlenmenin mutlak butlanla sakat olduğu durumları açıkça saymıştır. Bu haller şunlardır:

A. Mevcut Evlilik Varken Yeni Evlilik Yapılması

Bir kimsenin evli iken yeniden evlenmesi geçersizdir. Bu tür evlilikler, evlenme ehliyeti bakımından açık bir aykırılık teşkil eder. Türk hukuk sisteminde tek eşlilik esastır (monogami ilkesi). Bu tür evlilikler ancak önceki evliliğin butlanla iptali veya ölümle sona ermesi hâlinde mümkün hale gelir.

B. Sürekli Ayırt Etme Gücünden Yoksunluk

Akıl hastalığı gibi nedenlerle sürekli olarak ayırt etme gücünden yoksun bireylerin yaptığı evlilikler geçersizdir. Burada kişinin evlilikle ilgili iradi davranışı gerçekleştirebilme kapasitesi bulunmamaktadır. Bu nedenle, yapılan işlem baştan itibaren geçersiz sayılır.

C. Evlilik Engeli Teşkil Eden Yakın Hısımlık

Kan ve kayın hısımlığı nedeniyle evlenmeleri yasak olan kişiler arasında yapılan evlilikler de mutlak butlanla hükümsüzdür. Örneğin, anne-oğul, kardeşler, amca-yeğen gibi evlilikler bu kapsamda değerlendirilir.

D. Evlenmenin Zorla Yaptırılması (İrade Fesadı - Mutlak Butlan Ayrımı)

Özgür iradeyle yapılan bir işlem olmayan evlilikler, irade sakatlığı sebebiyle geçersiz olabilir. Ancak burada mutlak butlan ile nispi butlan ayrımı önemlidir. Zorlama, sistematik ve ağır bir tehdit unsuru içeriyorsa mutlak butlan sebebi olabilir.

III. Nispi Butlan Halleri (TMK m.146-148)

A. Geçici Ayırt Etme Gücünden Yoksunluk

Evlenme anında geçici ayırt etme gücü yoksa, örneğin kişi alkol, uyuşturucu etkisi altında ise veya psikolojik baskı altındaysa, evlilik nispi butlanla geçersiz kabul edilir. Bu tür iptaller için sınırlı sürelerde dava açma zorunluluğu vardır.

B. İrade Sakatlığı

Korkutma, hata, aldatma gibi irade fesadı halleri, kişinin evlenme kararını özgürce vermediğini gösterir. Bu durumda evlilik, belirli süre içerisinde iptal edilebilir. Örneğin, kişiden saklanan bir hastalık ya da çocuk sayısıyla ilgili yalan beyan, aldatma sayılabilir.

C. Yasal Temsilci İzni Olmaksızın Evlenme

Yaşı küçük olan veya kısıtlı bireylerin yasal temsilci izni olmaksızın yaptığı evlilikler, nispi butlanla hükümsüz sayılır. Bu iptal davası, yalnızca belirli kişiler (örneğin yasal temsilci) tarafından açılabilir.

IV. Evliliğin İptali Davasının Usulü

A. Görevli ve Yetkili Mahkeme

Evliliğin iptali davalarında görevli mahkeme Aile Mahkemesi’dir. Yetkili mahkeme ise, eşlerin son ortak yerleşim yeri veya davalının yerleşim yerindeki Aile Mahkemesidir.

B. Taraf Ehliyeti ve Husumet

Mutlak butlan davasını Cumhuriyet savcısı, eşler, önceki eş, ilgili üçüncü kişiler (örneğin mirasçılar) açabilirken; nispi butlan davası yalnızca eş tarafından açılabilir. Bu yönüyle husumet yönünden önemli bir ayrım mevcuttur.

C. Süreler

Nispi butlan davalarında süre sınırlaması vardır:
• Korkutma, hata veya aldatma durumlarında 6 ay içinde dava açılmalıdır.
• Her hâlükârda dava, evlenmenin üzerinden 5 yıl geçmeden açılmalıdır.

V. Evliliğin İptalinin Hükümleri

A. Evliliğin Hükümsüzlüğü ve Geçmişe Etkili Sonuçları

İptal kararı ile birlikte evlilik, baştan itibaren hükümsüz hale gelir. Hukuken evlilik hiç doğmamış sayılır. Ancak bu durumun istisnaları mevcuttur.

B. İyi Niyetli Eşin Korunması (TMK m.155)

Kanun, iptal edilen evlilikte iyi niyetli olan eşin evlenmeden doğan haklarını korur. Örneğin, mal rejimi, nafaka, tazminat gibi taleplerini ileri sürebilir. Yine iptal edilen evlilikte doğan çocuklar “evlilik içi” çocuk sayılır ve soybağı yönünden etkilenmezler.

C. Nafaka ve Tazminat Talepleri

İyi niyetli eş lehine yoksulluk nafakası ve maddi/manevi tazminat talebi mümkündür. Uygulamada, bu taleplerin kabulü için boşanma hukukunda uzmanlaşmış bir avukatın süreci dikkatle yürütmesi önemlidir. Özellikle İstanbul gibi büyük şehirlerde “İstanbul’un en iyi boşanma avukatı” ile çalışmak bu noktada avantaj sağlar.

VI. Evliliğin İptali ile Boşanma Arasındaki Hukuki Farklılıklar

VII. Yargı Kararları ve Uygulama

Yargıtay kararları evliliğin iptali davasına ilişkin önemli içtihatlar oluşturmuştur. Özellikle son dönemde psikiyatrik bozukluklar, ağır irade fesatları ve kaçak evlilikler (örneğin imam nikâhıyla aldatma) konularında açılan iptal davalarında artış görülmektedir.

Örneğin:
• Yargıtay 2. HD, 2018/7493 E. 2019/12958 K. sayılı kararında, evlilik öncesi şizofreni tanısı konulan kişinin durumu gizlemesi ve bu sebeple diğer eşin iradesinin sakatlanması, iptal sebebi sayılmıştır.
• Yargıtay 2. HD, 2015/9647 E. 2016/12823 K. sayılı kararında, evliliğin sahte belgelerle gerçekleştirildiği ve yabancı eşin vatandaşlık amacı taşıdığı tespit edilerek evliliğin iptaline karar verilmiştir.

Sonuç

Evliliğin iptali, Türk Medeni Hukuku’nda kamu düzenini ve bireysel iradeyi korumak amacıyla düzenlenmiş istisnai bir hukuki yoldur. Boşanma ile karıştırılmaması gereken bu kurum, ancak belirli ve sınırlı durumlarda uygulanabilir.

İptal davası, delil ve süre açısından son derece teknik özellikler taşıdığından, bireylerin süreci yanlış yürütmeleri halinde hak kaybı yaşamaları mümkündür. Bu nedenle, özellikle büyük şehirlerde faaliyet gösteren deneyimli avukatlarla çalışılması önemlidir. İstanbul’un en iyi boşanma avukatlarından Merve Karagöz, evliliğin iptali gibi teknik davalarda kişilere profesyonel rehberlik sağlamaktadır.